Hoài sơn hạ đường huyết – Dược liệu gắn liền với lịch sử dân tộc và những lợi ích cho tiểu đường

Hoài sơn hạ đường huyết còn có tên gọi là sơn dược, chính hoài, củ khoai mài, củ mài, củ lỗ. Củ mài là một loại thực phẩm giàu dinh dưỡng được nhân dân ta sử dụng hàng trăm năm nay, trong kháng chiến nhờ có củ mài mà bộ đội ta bảo đảm được nguồn lương thực để tiến hành chiến tranh du kích trong lòng địch.

Tuy nhiên, không chỉ là một loại thực phẩm bổ dưỡng, hoài sơn còn là một thảo dược quý, được sử dụng nhiều trong những thang thuốc bổ lưu truyền hàng ngàn năm.

1. Đặc điểm hình thái của hoài sơn

Hoài sơn (Discorea persimillis) là cây dây leo quấn với đặc điểm thân nhẵn màu đỏ nâu thuộc chi Củ nâu. Lá hình trái tim mọc so le nhau. Rễ của Hoài sơn ăn sâu vào lòng đất rồi phình to ra, ăn sâu vào đất, nó được hưởng nhiều dưỡng chất từ lòng đất nên vỏ có màu nâu, thịt bên trong mềm màu trắng luộc lên ăn rất thơm.

Cây hoài sơn mọc tự nhiên

Hoài sơn mọc tự nhiên rất nhiều ở các tỉnh miền núi nước ta (Từ Lai Châu, Hà Giang, Hòa Bình, Quảng trị tới Lâm Đồng, Bình Phước…). Cây được người dân gọi với tên “sơn dược” để ví hoài sơn như một loại dược liệu quý miền sơn cước.

Ngày nay, ở các tỉnh đồng bằng loài cây này cũng được người dân đưa về trồng quanh vườn làm bóng mát và lấy củ chế biến dược liệu.

2. Hoài sơn hạ đường huyết với y học cổ truyền

Rễ củ cây hoài sơn khi khai thác

Không chỉ là một ăn ngon của người Việt, rễ củ hoài sơn (Dioscorea persimillis) còn là một vị thuốc bổ trong đông y. 

Theo GS. Đỗ Tất lợi, hoài sơn thường được dùng trong những trường hợp ăn uống khó tiêu, viêm ruột kinh niên, di tinh, đi đái đêm, mồ hôi trộm. Ngoài ra, dược liệu này còn giúp làm giảm sự thèm ăn bột đường cho người bệnh tiểu đường [1].

3. Hoài sơn hạ đường huyết với y học hiện đại

3.1. Các hoạt chất có tác dụng dược lý trong hoài sơn

Dù đã được dùng phổ biến trong dân gian làm thực phẩm và y học cổ truyền, các thành phần cụ thể của hoài sơn vẫn chưa được biết đến. Để có thể nghiên cứu sâu hơn về công dụng của hoài sơn, năm 2016, tác giả Zhi-Gang Wu cùng cộng sự đã công bố bài báo khoa học liên quan đến các thành phần của loài cây này [6]:

Công bố cho thấy, trong Hoài sơn (Dioscorea persimilis), tinh bột chiếm hàm lượng chủ yếu với thành phần 70,5%;  chất xơ chiếm 0,9% và hoạt chất Dioscin chiếm 0,043% [6]. 

Trong đó, tinh bột gồm có 3 loại là tinh bột tiêu hóa nhanh (tiêu hóa tinh bột sau 20 phút), tinh bột tiêu hóa chậm (sau 20-120 phút) và kháng tinh bột (tinh bột không tiêu hóa).

Trong hoài sơn, tỉ lệ tinh bột đối kháng là cao nhất, chiếm trung bình 83.2% tổng tinh bột, dao động từ 73,79% đến 92,61% [5]. 

Trong một công bố “Kháng tinh bột: Hứa hẹn cải thiện sức khỏe con người”, tác giả Birt D. F. và cộng sự đã chỉ ra rằng, tinh bột đối kháng có chỉ số đường huyết thấp, vì vậy nếu bữa ăn sử dụng tinh bột đối kháng thì nồng độ glucose sau ăn thấp hơn so với sử dụng thực phẩm có chứa tinh bột thông thường. Sử dụng tinh bột đối kháng còn có thể làm giảm mức độ tăng đường huyết sau bữa ăn tiếp theo. Đồng thời, tinh bột đối kháng còn hỗ trợ quản lý cân nặng do có lượng calo thấp và làm giảm mỡ trong cơ thể [2].

Mặt khác, hoạt chất Dioscin (được chuyển hóa thành diosgenin trong cơ thể) có trong hoài sơn cũng đã được nghiên cứu và chứng minh có khả năng kiểm soát và phòng ngừa biến chứng tiểu đường [4].

Với những đặc tính đó, hoài sơn trở thành dược liệu quý cho bệnh nhân tiểu đường cả trong y học hiện đại.

XEM THÊM:

Neem Ấn Độ – “thảo dược vàng chống lại mọi bệnh tật”
Hoàng liên – “Thảo dược tiềm năng cho bệnh nhân tiểu đường”
Giảo cổ lam – loài dược liệu quý trong các căn bệnh chuyển hóa

3.2. Thành phần của hoài sơn với các nghiên cứu khoa học

3.2.1. Nghiên cứu 1: Vai trò của Diosgenin trong kiểm soát và phòng ngừa biến chứng tiểu đường 

Tác giả: Qingxia Gana và cộng sự

Thời gian nghiên cứu: năm 2019.

Tạp chí: Sciencedirect.

Trung tâm nghiên cứu: Trung Quốc

Link nghiên cứu: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0960076019306648 

Kết quả nghiên cứu:

Chứng minh được 4 cơ chế kiểm soát đường huyết của Diosgenin trong Hoài sơn hạ đường huyết gồm:

• Giảm hấp thu Glucose tại ruột:

Ức chế kênh Na+ – K+ – ATPase, giảm vận chuyển Glucose từ lòng ruột vào tế bào biểu mô ruột.
Ức chế enzyme α – Glucosidase, ức chế quá trình thủy phân tinh bột thành đường.

• Hoạt hóa GLUT4, tăng khả năng vận chuyển glucose.
• Tăng khả năng tiết Insulin của tuyến tụy.
• Giảm sự đề kháng Insulin [4].

3.2.2. Nghiên cứu 2: Ảnh hưởng của kháng tinh bột đối với glucose, insulin, kháng insulin và các thông số lipid ở người trưởng thành thừa cân hoặc béo phì: một đánh giá hệ thống và phân tích meta.

Tác giả: Yong Wang và cộng sự.

Năm: 2019.

Loại nghiên cứu: đánh giá hệ thống và phân tích meta (nghiên cứu cho mức độ bằng chứng đáng tin cậy cao nhất).

Tạp chí: Nutrion and Diabetes

Link nghiên cứu: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31760943

Kết quả: 

Tổng 13 nghiên cứu bệnh chứng với 428 đối tượng có BMI ≥25 đã được vào phân tích meta. Kết quả cho thấy kháng tinh bột giúp:

• Giảm đường huyết lúc đói: 

Kết quả phân tích tổng hợp 15 nghiên cứu trên người tham gia không bị tiểu đường và 4 nghiên trên bệnh nhân tiểu đường cho thấy, kháng tinh bột giúp làm giảm đường huyết lúc đói trung bình 0,26 mmol/l.

• Giảm Insulin lúc đói: 

Tương tự đường huyết lúc đói, kháng tinh bột cũng làm giảm Insulin nhanh trung bình 0,64 đơn vị ở các nghiên cứu trên bệnh nhân không bị tiểu đường và 0,72 đơn vị ở bệnh nhân bị tiểu đường. Insulin sau ăn giảm thể hiện sự tăng hiệu quả sử dụng Insulin để đưa glucose vào tế bào.

• Giảm HbA1c: 

Kháng tinh bột làm giảm trung bình 0,43% HbA1c ở bệnh nhân tiểu đường

• Đồng thời, kết quả phân tích tổng hợp cũng cho thấy, kháng tinh bột giúp phục hồi chứng năng tế bào B đảo tụy, kích thích tăng tiết Insulin, làm gia tăng sự nhạy cảm Insulin và giảm nồng độ mỡ máu LDL-c.

Nghiên cứu đã cho thấy một lợi ích tiềm năng của các loại thực phẩm chứa nhiều kháng tinh bột đối với bệnh nhân tiểu đường [3].

Không còn chỉ là món ăn gắn liền với lịch sử dân tộc, với những tháng ngày gian khổ khi kháng chiến chống giặc của nhân dân ta, hoài sơn còn là một cây quý trong bản đồ dược liệu Việt Nam. Song song với những thành tựu khoa học trong y học hiện đại, các loài thảo dược trong y học cổ truyền dần được khẳng định và công nhận trên thế giới về tính an toàn và hiệu quả của nó, đã được chứng minh bởi nhiều nghiên cứu khoa học trên thế giới.

4. Hoài sơn trong viên uống tiểu đường MPsuno

Nhận thấy giá trị của các hoạt chất có hoạt tính trong hoài sơn, Thạc sỹ Bá Thị Châm đã ứng dụng công nghệ chiết xuất chọn chọn lọc để phân tách ra các thành phần có lợi cho bệnh nhân tiểu đường. Hơn thế nữa, nữ Thạc sỹ Bá Thị Châm còn ứng dụng công nghệ lên men bằng enzym làm giàu hoạt chất, tăng cường hàm lượng hoạt chất Diosgenin có trong hoài sơn, giúp phát huy tối ưu hiệu quả của loài dược liệu này để đưa vào viên tiểu đường công nghệ cao MPsuno.

Viên tiểu đường công nghệ cao MPsuno

MPsuno là viên tiểu đường công nghệ cao đầu tiên và duy nhất có phức hợp 3 nano chiết xuất thảo dược, chuyên biệt cho tiểu đường, hiệp đồng tác dụng của Nano Dây thìa canh, Nano Cam thảo đất, Nano Curcumin cùng 5 loại dược liệu quý. MPsuno giúp tăng tiết isulin, hạ đường huyết êm dịu, ngăn ngừa biến chứng tiểu đường, không gây tụt đường huyết đột ngột, an toàn khi dùng lâu dài.

Viên tiểu đường công nghệ cao MPsuno được chuyển giao từ đề tài nghiên cứu của Thạc sỹ Bá Thị Châm, Viện hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Với đề tài này chị đã vinh dự nhận giải thưởng Phụ nữ sáng tạo 2017. MPsuno được ứng dụng 3 công nghệ hiện đại vào sản xuất gồm Chiết xuất chọn lọc tinh chất, lên men enzyme làm giàu hoạt chất và tạo hạt nano sinh học bằng vỏ bọc Chitosan.

Để được Dược sĩ gia đình MyPharma tư vấn về bệnh tiểu đường, độc giả vui lòng liên hệ Tổng đài miễn cước 1800.2004 hoặc để lại câu hỏi Tại đây.

Tham khảo:

1. GS. Đỗ Tất Lợi . “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”. 
2. Birt D. F. et al. Resistant Starch: Promise for Improving Human Health. Advances in Nutrition, 2013.
3. Gao C. et al. Resistant starch ameliorated insulin resistant in patients of type 2 diabetes with obesity: a systematic review and meta-analysis. Lipids in Health and Disease, 2019.
4. Gan Q. et al. The role of diosgenin in diabetes and diabetic complications. ScienceDirect,2020.
5. Jiang Q. et al. Physicochemical properties and in vitro digestion of starches from different Dioscorea plants. Sciencedirect, 2013.
6. Wu ZG. et al. Characterizing diversity based on nutritional and bioactive compositions of yam germplasm (Dioscorea spp.) commonly cultivated in China. Journal of Food and Drug Analysis, 2016.